Людзі і месцы, адзначаныя ў тэксце: ↓
Да вайны я закончыла 8 класаў Вялікадолецкай сярэдняй школы. Вучылася ў школе добра. Калі пачалася вайна, я жыла ў Старыне і дапамагала бацькам па дамашняй гаспадарцы.
Разам са старэйшай сястрой Ганнай даводзілася ўдзельнічаць і ў падпольнай дзейнасці ў сваёй вёсцы. Па начах мы хадзілі і расклейвалі па Старыне лістоўкі са зводкамі Саўінфармбюро.
Калі партызаны рыхтаваліся ісці на прарыў з акружэння ў нашай партызанскай зоне, яны ўзялі з сабой сястру Ганну, мяне і малодшага брата Кузьму. Мы неслі раненага партызана.
Падчас прарыву блакады была вялікая бамбёжка і страляніна. Ганна і Кузьма згубіліся і я засталася адна. Потым у лесе сустрэла дзвюх нашых вясковых дзяўчат, пайшла з імі. А затым мы трапілі ў палон да немцаў. Яны прывялі нас у нейкую вёску і зачынілі ў пустой хаце. Палонных мужчын вывелі на вуліцу і расстралялі з кулямёта. А пра жанчын і дзяўчат пайшлі чуткі, што спаляць у гэтай жа хаце. І мы, плачучы, чакалі вырашэння свайго лёсу.
Але тут прыехаў нейкі нямецкі афіцэр і загадаў нам ісці ва Ўшачы. І мы пайшлі па лесе самастойна. І тут жа павярнулі па напрамку да Старыны. Так я і дабралася да сваёй хаты.
У Старыне былі немцы. Адзін паліцай сказаў майму бацьку, каб я схавалася. І мяне пасадзілі на гарышча свінога хлява. Было там цесна і нязручна, але я змушана была там знаходзіцца.
А бацька ў гэты час надумаўся нешта сеяць (пара была вясенняя, самы час сяўбы зерня). І я вылезла са свайго сховішча, каб дапамагчы яму. А тут немцы збіралі моладзь па Старыне. Мне ўдалося схавацца ў клеці пад падлогу. Немцы схапілі маю сястру Дарку і павялі з сабой. За ёй бег і плакаў на ўсю вуліцу яе маленькі сын Пеця. Я ўсё гэта чула і не вытрымала. Вылезла са сваёй схованкі. Немцы адразу забралі мяне, а Дарку адпусцілі дадому.
Нас павялі ў вёску Новае жыццё Маладолецкага сельсавета. Там нас ганялі на работу. Будавалі дарогу. Да мяне некалькі разоў прыходзіла мама, прыносіла ежу. Мама прапаноўвала немцу-вартаўніку залатую манету за тое, каб ён адпусціў мяне. Але немец і золата не ўзяў, і мяне не адпусціў.
Праз нейкі час я захварэла тыфам і мяне некуды вывезлі. Пры чарговым наведванні, калі не застала мяне, мама падумала, што мяне расстралялі. Немцы вельмі баяліся тыфу і часта расстрэльвалі хворых, каб не заразіцца самім.
Праз нейкі час немцы пачалі адступаць.
Разам са мной была такая ж хворая дзяўчына з Кублічаў. Мы не ведалі, дзе мы знаходзімся і падаліся ўслед за адступаючымі немцамі. Як пасля выявілася, ішлі мы ў супрацьлеглы ад дома бок – у бок Лепеля. Да канца дня мы прыйшлі ў Пышна. Там мы пераначавалі, а мясцовыя жыхары паказалі нам дарогу дадому. Назаўтра раніцой мы адправіліся ў Старыну.
Дома мяне ўжо і не чакалі пабачыць жывой.
Пасля Прарыву дадому вярнулася толькі я. Брат Кузьма трапіў у палон, адкуль ён пасля быў звольнены амерыканцамі. Сястра Ганна загінула пры Прарыве блакады.
Брат і я пасля вайны закончылі педвучылішча, і ўсё жыццё прапрацавалі ў школе настаўнікамі. Я была дырэктарам Старынской пачатковай школы, а Кузьма працаваў у Вялікадолецкай сярэдняй школе, таксама загадваў яшчэ і школьнай бібліятэкай. Дарэчы, педвучылішча закончыла і наша старэйшая сястра Ганна, якую перад самай вайной направілі на працу ў школу ў Заходняй Беларусі, адкуль яна вярнулася дадому ў Старыну.
Кузьмы ўжо няма ў жывых – памёр у 2019 годзе. А я збіраюся ў наступным, 2025 годзе адзначыць стогадовы юбілей.
