У 1559 годзе ВКЛ уступіла ў вайну на баку Лівонскага ордэна супраць Маскоўскай дзяржавы. У 1563 годзе войска Івана IV аблажыла Полацк і праз два тыдні горад здаўся, не атрымаўшы дапамогі ад войска ВКЛ. Да 1579 года, калі горад быў узяты Стэфанам Баторыем, Полацк і большая частка Полацкага павета заставаліся пад уладай маскоўскай дзяржавы. Падчас панавання Масква актыўна раздавала сваім служылым людзям маёнткі на правым беразе Дзвіны і вызначала межы сваёй улады на левым беразе.
З тых часоў засталося два цікавых дакумента, якія тычацца далецкага маёнтка. Першы – гэта ўрывак з “Пісцовых кніг” 1563 года, у якім для Маскоўскага цара апісваюцца землі і межы Полацкага павета. Другі – гэта прывілей 1566 года караля Жыгімонта Аўгуста дзісненскаму старасце Баркулабу Корсаку на маёнткі полацкага ўладыкі за заслугі Корсака ў барацьбе супраць маскоўскага непрыяцеля.
Архіепіскап полацкі Арсені Шышка быў узяты Масквой у палон у 1563 годзе, сасланы ў манастыр на Кубенскім возеры (каля Волагды), дзе і памёр праз 13 гадоў. Замест яго Масква паставіла ў Полацку свайго архіепіскапа. Відавочна, гэта было прычынай таго, што кароль Жыгімонт Аўгуст вырашыў перадаць маёнткі полацкіх архіепіскапаў Баркулабу Корсаку. Здаецца, гэта перадача адбылася толькі “на паперы”. У 1576 годзе Баркулаб памёр, а ў 1580 годзе Стэфан Баторы пасля вызвалення Полацка вярнуў маёнткі новаму полацкаму ўладыку Феафану (Багдану Рыпінскаму).
Панъ Баркулабъ Ивановичъ Корсакъ, староста дисенский и ротмистръ кролевский, войтъ дисенский, рыцер и военникъ добрый, славный, замокъ Дисну, замокъ Вороничи, замокъ Леплю, замокъ Чашники — тые вси замки по взятию Полоцкомъ весполъ с паномъ Романомъ Ходкевичомъ сами и з своимъ людомъ позакладали и места поосажали людми добрыми. А потомъ року 1576 месеца августа 20 дня в понеделокъ у вечере дву годинъ в ночи панъ Баркулабъ переставился на старостве Дисенскомъ в замку Дисенке, а погребено честно тело его у месте Виленскомъ у церкви Святыя Богородицы.
Дарэчы, два гэтыя дакументы з’яўляюцца прыкладамі старабеларускай і старарускай мовы аднаго часу. Напэўна, можна адзначыць розныя асаблівасці кожнай мовы ў гэтых тэкстах, але самая галоўная, з нашага пункту гледжання, асаблівасць старарускага тэкста 1563 года – гэта назва Большие Дольцы ў ім, а не Вялікія Дольцы, як у прывілеі Жыгімонта Аўгуста Баркулабу Корсаку ў 1566 г. ці ў прывілеі Стэфана Баторыя полацкаму архіепіскапу ў 1580 г.
ПОЛОЦКЪ и ПОЛОЦКІЙ ПОВѢТЪ. Книга границамъ города Полоцка и Полоцкаго повѣта съ сосѣдними повѣтами. // Хранится въ Литовской Метрикѣ подъ № 304, стр. 1—91.
Владычнихъ селъ Полотцкого: с. Веснитцкого да с. Болшихъ Долецъ да Меншихъ Долецъ да Путилковичъ рубежъ сказали Василыо Низовцову Полотцкому повѣту съ Виленскимъ повѣтомъ рѣку Березыню, а до р. до Березыни отъ владычнихъ селъ верстъ съ 15, а индѣ 20 вер., а приходили отъ владычнихъ селъ мхи и болота и лѣсы и до Березыни: на лѣвѣ земля и лѣсъ Полотцкого повѣту владычнихъ селъ, а на правѣ по за Березынѣ вотчина Петра Кишкина с. Томиловичи да с. Березыня Василья Тишкѣева — Виленской повѣтъ, отъ владычнихъ селъ вер. съ 15 и съ 20. А отъ владычныхъ селъ отъ Болшихъ Долецъ и отъ Путилковичъ къ с. къ Осѣчищу, а отъ с. отъ Осѣчища къ с. къ Домжирицамъ: на лѣвѣ земля и лѣсъ Полотцкой повѣтъ, а рчк. Осуница рубежъ Полотцкому повѣту Освейской волости съ Друйскою землею, на лѣвѣ земля Друйская, а на правѣ Полотцкая Освейской волости.
Вол. Малые Долцы, а въ ней с. Усохи, полов. с. пана Станислава Почева, а другая полов. того жъ с. пана Василья Кишкѣевича Глаголицкого, да пана Вайтеха Шеметова. Вол. с. слобода Вешницы, пана Григорья Сушинского, на рчк. на Полянѣ; въ слободѣ церк. Преображеніе Спасово. Вол. Кубличи, на рчк. на Озеркахъ на Караксѣ, а въ ней храмъ Козмы Дамьяна.
Адзначым сярод згадак пра іншыя маёнткі: “вол. (воласць) с слобода Вешницы, пана Григорья Сушинского”. Гэта – мабыць, першая згадка ў гістарычных дакументах пра маёнтак Весніцк, будучае ўладанне піяраў лужэцкіх (“Апіяршчына”).
Привелеи пану Боркулабу Корсаку на староство Дисеньское. 25.03.1566. Літоўская метрыка. Кніга запісаў №49 – Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2014.
